Dlaczego na rynku IT wciąż brakuje wykwalifikowanych specjalistów?

Anna Stanek – Director w ITDS, absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. Członkini Polskiego Stowarzyszenia HR. Karierę zawodową rozpoczęła w bankowości inwestycyjnej segmentu Private Banking. Obecnie łączy z sukcesem zdobytą wiedzę finansową z sektorem rekrutacji IT na potrzeby globalnych instytucji bankowych. W czasie wolnym podróżuje do najdalszych zakątków świata.

Wyliczenia Polskiego Instytutu Ekonomicznego wykazały, że w Polsce brakuje aż 147 tys. specjalistów IT, by ich udział wśród wszystkich pracowników był taki sam, jak w Unii Europejskiej. Deficyt ten jest jednak wyjątkowo trudny do wyrównania, a także może prowadzić do wielu problemów i wyzwań ekonomicznych w przyszłości.

Deficyt specjalistów IT – skąd się bierze?

Aż 64% ankietowanych przez PIE firm w ostatnim czasie zatrudniło mniej specjalistów IT niż planowało, a 42% z oferowanych wakatów zostało uznanych jako „trudne do obsadzenia”. Problemem jest nie tylko zbyt mała liczba zgłoszeń, ale też wysokie oczekiwania kandydatów. W wyniku niewystarczającej liczby pracowników IT co piąta firma musiała rezygnować z niektórych projektów lub realizowała je ze znacznym opóźnieniem.

Jedną z głównych przyczyn takiej sytuacji na rynku IT jest malejąca liczba absolwentów kierunków technicznych, a także niski udział kobiet wśród studentów i specjalistów IT. Aby uzupełnić tę lukę, w Polsce powinno być aż 3,5 razy więcej absolwentów kierunków STEM (nauki przyrodnicze, technologia, inżynieria i matematyka). To rozwiązanie w rzeczywistości przyczyniłoby się do zmniejszenia deficytu jedynie w niewielkim stopniu i tylko w perspektywie krótkookresowej – najtrudniej jest bowiem o pracowników z większym doświadczeniem. Jednak częściowo do tej sytuacji prowadzi sama specyfika branży. Ta w coraz większym stopniu charakteryzuje się międzynarodowymi strukturami pozwalającymi na szeroką mobilność i przeobrażenie pracy do wirtualnego trybu. Rynki obcych krajów otwierają się na pracowników zdalnych, mieszkających poza regionem danych firm. Stąd konkurencyjność wzrasta, a to zachęca rodzimych, doświadczonych seniorów do zmiany pracodawcy na zagranicznego.

Według raportu PIE, przedstawionego w listopadzie 2022 roku, najbardziej poszukiwanymi specjalistami na rynku są frontend, backend i fullstack deweloperzy. Oferty na te stanowiska stanowiły blisko 55% wszystkich ofert pracy. Zauważono także wzrost zapotrzebowania na tzw. profile non-IT. Coraz częściej poszukiwani są Product Ownerzy,  Analitycy Biznesowi czy eksperci od cyberbezpieczeństwa.

Jakie zagrożenia wiążą się z obserwowanymi brakami kadrowymi w branży IT?

Aktualnie w Polsce specjaliści IT stanowią zaledwie 3,5% wszystkich zatrudnionych pracowników, czyli o 1 punkt procentowy mniej niż wynosi średnia w UE. To plasuje Polskę na szóstym miejscu, ale pod względem tempa przyrostu daleko nam do czołówki, czyli np. Finlandii czy Szwecji – a ta sytuacja utrzymuje się już od ponad dekady.

Od czasów pandemii transformacja przedsiębiorstw przyspieszyła. Okres ten umocnił przekonanie o potrzebie silniejszego oparcia procesów na rozwiązaniach cyfrowych i tylko potwierdził wytyczony już wcześniej kierunek zmian. Rezultatem jest stałe rozszerzanie się obszarów, w których rodzi się lub powiększa skala zapotrzebowania na specjalistów IT. W obręb ten wchodzą zarówno sektory finansowy, fintech, eCommerce i wiele innych, niezależnie od tego, czy są to małe czy średnie przedsiębiorstwa, instytucje publiczne czy duże korporacje. Zdigitalizowany tryb działania w dużym stopniu jest zależny od pracowników IT – ich zaangażowania w wykonywane obowiązki oraz od posiadanych umiejętności technicznych. Ewolucja modeli biznesowych sprawiła, że na rynku pojawił się wzmożony popyt na ekspertów rozwiązań chmurowych, analityków i inzynierów danych i Big Data, a co za tym idzie, specjalistów w obszarach machine learning i artificial intelligence (AI).

Pracodawcy poszukujący specjalistów IT niezmiennie od wielu lat konkurują między sobą głównie w obszarze wynagrodzeń, benefitów pozapłacowych oraz formy współpracy w modelu stacjonarnym, hybrydowym lub całkowicie zdalnym. Niestety w większości przypadków nie są w stanie zatrzymać ekspertów, którzy otrzymują intratne oferty od międzynarodowych korporacji zlokalizowanych poza granicami Polski.

Według wyliczeń ekspertów PIE, aby Polska mogła dorównać do średniej unijnej, musiałaby w krótkim czasie „zdobyć” ponad 147 tysięcy specjalistów IT. Pomimo tego, że liczba pracujących informatyków i programistów stale się zwiększa, luka paradoksalnie pogłębia się, a nie maleje. Powodem jest dynamika wzrostu sektora IT w całej Europie i na świecie. Przyrost liczby konsultantów IT także w Polsce jest w dalszym ciągu zbyt wolny w stosunku do tempa rozwoju gospodarki.

Skala braków, o której mówi raport PIE, wskazuje na możliwość wieloobszarowego zahamowania rozwoju. Przy założeniu o kontynuacji ścieżki rozwoju cyfrowego, którego można być pewnym, aktualne luki pracownicze w najbliższych latach mogą stać się bardziej dotkliwe. Firmy bez wsparcia specjalistów tracą zdolność do wdrażania niezbędnych rozwiązań ekspansyjnych, przez co mogą mieć coraz większy kłopot z utrzymaniem swojej pozycji. Regres na rynku doprowadzi do wstrzymania polskiego rozwoju technologicznego i pogłębiania się różnic względem pozostałych państw Unii Europejskiej oraz świata.

Konkurencja z zachodu a napływ specjalistów ze wschodu – czy uda się uzupełnić lukę?

Jedną z największych barier dla rozwoju rynku IT jest bez wątpienia silna konkurencja firm zagranicznych, które oferują niezwykle korzystne warunki i wysokie wynagrodzenia, przez co oczekiwania kandydatów rosną. Często stają się one niemożliwe do spełnienia przez polskich pracodawców, szczególnie w dobie kryzysu, rosnącej inflacji i niepewności co do sytuacji geo-politycznej za wschodnią granicą Polski.

W pewnym stopniu lukę na polskim rynku IT zaczynają wypełniać specjaliści z Europy Wschodniej, głównie z Ukrainy i Białorusi. Konflikt w Ukrainie przyczynił się do zwiększenia udziału firm IT zarejestrowanych na terenie naszego kraju (obywatele Białorusi zarejestrowali ich 2,7 tysięcy, a Ukrainy – 1,2 tysięcy).  Duży odsetek tych firm stanowią jednoosobowe działalności gospodarcze. Wyraźnie widać także, że Polska stała się jednym z głównych kierunków migracyjnych dla specjalistów oraz relokacji dla firm z branży IT. Co ciekawe, przez osiem miesięcy 2022 roku co piąta nowopowstała firma z sektora telekomunikacji, oprogramowania i doradztwa w zakresie IT została założona przez osobę pochodzącą z Ukrainy, Białorusi lub Rosji.

Trzeba jednak zaznaczyć, iż Polska jest często jedynie przystankiem w drodze na zachód, a nie rynkiem docelowym. Warto również mieć na względzie to, że zjawisko to może być jedynie stanem przejściowym, a w dłuższej perspektywie znaczna część specjalistów może podjąć decyzję o powrocie do ojczyzny.

Eksperci zgodnie potwierdzają, że istotny wpływ na rynek pracy w sektorze IT ma także demografia. Co gorsza, sytuacja niestety nie ulegnie zmianie w nadchodzących latach ze względu na niższy wskaźnik urodzeń. Starzejące się społeczeństwo jest wyzwaniem nie tylko dla Polski. Rewolucja technologiczna na świecie sprawiła, że luka pomiędzy potrzebami biznesowymi firm a dostępnymi specjalistami IT stale rośnie. Największym wyzwaniem, przed jakim staną pracodawcy, będzie umiejętność zatrzymania wykwalifikowanej kadry w Polsce. Konsultanci IT biegle posługujący się językiem angielskim każdego dnia są kuszeni propozycjami udziału w projektach w Europie, Stanach Zjednoczonych czy Zatoce Perskiej. Dodatkową zachętę do zmiany pracodawcy na podmiot zagraniczny może stanowić również możliwość otrzymywania wynagrodzenia w walucie obcej, co w obliczu szalejącej inflacji jest wyjątkowo atrakcyjne.

Deficyt specjalistów w branży IT – jak mu zaradzić?

Obecnie uzasadniona wydaje się być przebudowa strategii firm z  sektora IT względem procesu rekrutacji. Niezbędna okazuje się permanentna analiza oczekiwań kandydatów i podejście Agile. Jednym słowem, nie wystarczy już trzymać się wypracowanych i sprawdzonych schematów działania, gdyż rynkowa zmienność sama podpowiada lepsze rozwiązania. Specjaliści sektora IT oczekują przede wszystkim transparentności ofert projektowych – nie tylko w obszarze widełek płacowych, ale także zakresu zadań, z jakimi będą mieli mierzyć się eksperci. Przewagę konkurencyjną będą miały te firmy, które postawią na jakość ofert w kontekście ich szczegółowości oraz wysokie standardy współpracy.